مقدمه
«تکافل» نه یک رشته بیمه‌ای، بلکه یک نظام بیمه اسلامی است و در عمل به عنوان روشی مبتنی بر ضمانت مشترک اعضای یک گروه در برابر ضرر و زیان‌های احتمالی وارد بر هر یک از آنها مطرح می‌شود.
«تکافل» نه یک رشته بیمه‌ای، بلکه یک نظام بیمه اسلامی است و در عمل به عنوان روشی مبتنی بر ضمانت مشترک اعضای یک گروه در برابر ضرر و زیان‌های احتمالی وارد بر هر یک از آنها مطرح می‌شود.
به گزارش خبرنگار بانک و بیمه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، چندین سال است که بحث ارائه‌ی بیمه تکافل در صنعت بیمه کشورمان مطرح شده اما تاکنون به اجرا نرسیده است. این در حالی است که در دیگر کشورهای اسلامی سال‌هاست که بیمه تکافل اجرایی می‌شود.
اخیرا بیمه آرمان در حال انجام مراحل لازم برای دریافت مجوز صدور این بیمه‌نامه از سوی بیمه مرکزی برآمده است تا آن را در کشور اجرایی کند، اما بیمه تکافل چیست و چه مزیت‌هایی دارد.
مینا سیاح‌گیلانی _ کارشناس بیمه آرمان _ در مقاله‌ای چنین عنوان کرده است که:
واژه تکافل از قرآن و سنت (از واژه عربی کفالت) گرفته شده که به معنای ضمانت مشترک و هدف آن مشارکت و یاری دو جانبه میان اعضای گروه مشخصی است. در عمل، تکافل به عنوان روشی مبتنی بر ضمانت مشترک اعضاء یک گروه در برابر ضرر‌وزیان‌های احتمالی وارد بر هر یک از آنها مطرح می‌شود.
اعضای این گروه در صورتی که برای فردی مشکل و یا حادثه‌ای رخ دهد، بر ضمانت و وثیقه مشترک اتفاق نظر داشته و مجموع منابع جمع شده را برای جبران خسارت به فرد ضرر دیده می‌پردازد. تمامی اعضای گروه تلاش می‌کنند تا فرد نیازمند را حمایت کنند. در این وضعیت ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری وجوه تنها متوجه شرکت تکافل نبوده و خلاف بیمه‌های تجاری معمول، همه اعضاء به اندازه سهم خود از سود و زیان فعالیت‌ها متاثر خواهند شد.
هم‌چنین در پایان سال مالی اگر مازادی ناشی از فعالیت‌های تکافلی باقی‌مانده باشد، در میان اعضاء تقسیم می‌شود.
صنعت تکافل یا بیمه اسلامی ویژگی‌هایی دارد که این صنعت را از صنعت بیمه‌های بازرگانی، رایج متمایز می‌کند. برای مثال عملیات تکافل در مقایسه با عملیات بیمه‌های بازرگانی رایج از شفافیت مالی برخوردار بوده و هم‌چنین برخلاف بیمه‌های رایج، تکافل شوندگان در مازاد پذیره‌نویسی و سود سرمایه‌گذاری تکافل نیز سهیم هستند. بنابراین مطالعه‌ی الگوهای تکافل و بررسی شرعی‌بودن فعالیت‌های آن به منظور به‌کارگیری الگوهای تکافل برای تحت پوشش قرار دادن شرکت‌ها و افراد جامعه به عنوان جایگزین بیمه رایج با توجه به ویژگی‌های منحصربه فرد آن می‌تواند به شکوفا‌شدن اقتصاد منجر شود.
ویژگی‌های تکافل در مقایسه با بیمه‌های بازرگانی رایج
بیمه‌های بازرگانی رایج و تکافل از نظر ماهیت کسبوکار، ماهیت قرارداد، منابع قوانین و مقررات و مبتنی بودن بر اصل تعاون با یکدیگر تفاوت دارند.
در ماهیت کسبوکار بیمه‌های رایج مبتنی بر انگیزه‌ی کسب سود هستند و به سهامداران و مالکان این شرکت‌ها کمک می‌کند تا بازده خود را به حداکثر برساند، اما تکافل مبتنی بر انگیزه‌ی حمایت و تامین رفاه اجتماعی تکافل‌شونده و خانواده اوست.
در ماهیت قرارداد نیز بیمه‌های بازرگانی رایج مشتریان همان خریداران بیمه‌نامه‌ها هستند که به شرکت بیمه برای پوشش مخاطره‌های احتمالی خود خانواده و غیره حق بیمه پرداخت می‌کند. در حقیقت یک قرارداد بیع است که بیمه‌گر در برابر پوشش ریسک بیمه‌گزار از او پول دریافت می‌کند، اما تکافل یک قرارداد میان تمام تکافل‌شوندگان برای تقسیم مخاطرات خود است.
هم‌چنین قوانین و مقررات بیمه‌های رایج در نتیجه تجربه‌های کسب و کار، تفکر‌های بشری، ادبیات قضایی، پایگاه‌ها و فرهنگ آن کشور است. مقررات تکافل مبتنی بر اصول اسلامی «قرآن و سنت»، نظرات و فتوای شرعی علما و کمیته‌های فقهی موجود در این شرکت‌هاست. مراجع قانونی می‌توانند مواردی را از شرکت‌های بیمه رایج گرفته و به تعدیل و اصلاح آنها برای سیستم تکافل به کار گیرند.
استوار بودن بر اصل تعاون از دیگر مزیت‌های تکافل است که اعضاء همزمان بیمه‌گذار و بیمه‌گر هستند، یعنی در تمام خسارت‌ها شریک می‌شوند و در انتقال مخاطره نیز مشارکت دارند.
براساس این مقاله، شرکت‌های بیمه تکافلی در کشورهای مسلمان‌نشین رشد قابل توجهی در جذب مشتری و تولید حق بیمه داشته‌اند. اولین شرکت بیمه اسلامی در کشور سودان مجوز فعالیت خود را در سال 1979 دریافت کرد که از آن می‌توان به عنوان نخستین شرکت بیمه تکافل یاد کرد. پس از آن شرکت‌های بیمه تکافل در کشورهای مسلمان‌نشین مالزی و هند و هم‌چنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تاسیس شده‌اند. در این میان کشور مالزی توسعه‌یافته‌ترین بازار تکافل با چارچوب مقرراتی پیشرفته است که باعث رشد آن شده و به عنوان قطب فعالیت‌های اقتصادی در مالیه اسلامی عمل می‌کند.
بنابراین بیمه‌های تکافل سابقه‌های طولانی در کشورهای اسلامی داشته به‌طوری که به دنبال گسترش مبادلات تجاری بین بازرگانان مسلمان، عرب و کشورهای هند، مالزی و سایر کشورهای آسیایی، بازرگانان برای جبران خسارت وارده به کالاهای خود صندوقی را تشکیل دادند.
در مجموع بیمه‌های تکافل با همان اهداف شرکت بیمه تشکیل شده که هدف اصلی آن پوشش خسارت‌های احتمالی در زندگی برای رسیدن به این هدف از عقود معین مانند مضاربه، هبه، قرض و وکالت بهره برده شده بنابراین گرچه کلیت تکافل با توجه به اهداف خاصی که دارد در چارچوب یکی از عقود معین به تنهایی قرار نمی‌گیرد ولی برای رسیدن به اهداف تامین از مجموعه‌ای از این عقود بهره‌برداری شده است. بنابراین متعاقدات در این قرارداد باید شرایط عمومی قرار‌داد‌ها را دارا بوده و قرارداد از شرایط عقود معین مورد استفاده در آن برخوردار باشد که به نظر می‌رسد تکافل علاوه بر این‌که اهداف شرکت‌های بیمه را تامین می‌کند، با توجه به بهره‌مندی تکافل‌شوندگان در مازاد حاصله، با مبانی اسلام و عدالت سازگارتر است.